درباره قلعه باستانی قمچقای

قلعه قمچقای یکی از بناهای تاریخی و باستانی استان کردستان است که برای تاریخ دوستان گردشگران از جذابیت بالایی برخوردار بوده و در فاصله چهل و پنج کیلومتری شهرستان بیجار بر روی یکی از کوه‌ های بلند منطقه قرار دارد.

ارتفاع دیواره های این قلعه به ۲۰۰ متر می رسد و تنها راه ارتباطی قلعه با خارج، گذرگاه باریکی می باشد که ساخته و پرداخته دست صاحب هنری است که یک نفر به دشواری می تواند از آن عبور کند. وسعت قلعه بالغ بر ۵۰۰۰ متر مربع با مخازن متعدد آب است که در سنگ کنده شده و پناهگاه زیرزمینی آن با عمق ۴۱ پله به صورت تونلی از سنگ کنده شده و به زیر قلعه هدایت می شود. از قلعه بزرگ قمچقای در عصر پارت ها و ساسانیان نیز استفاده شده که هم زمان با محاصره آتشکده آذر گشسب در تخت سلیمان (۱۰۰ کیلومتری شمال همین قلعه) به وسیله هراکیلوس امپراتور روم، موجبات تخریب آن فراهم شده است. این قلعه از نظر قدمت بسیار حائز اهمیت است و در برهه های گوناگون مورد استفاده اقوام مختلفی واقع شده است. بنابراین قلعه و دژ قمچقای یکی از قلعه های با ارزش و تاریخی شناخته شده ایران می باشد.

موقعیت جغرافیایی قلعه قمچقای به دو دلیل از هیبت و عظمت خاصی برخوردار است؛ نخست آنکه از یکسو به دره ای مشرف است که در قدیم به دره شاهان شهرت داشت و تیغه های بلند و هولناک این کوه با پرتگاه‌ های مخوف و بلند، بالا رفتن از آن و رسیدن به دژ را بسیار دشوار می‌ کند. از سوی دیگر از جنوب غربی، جنوب شرقی و شرق نیز به پرتگاهی دیگر مشرف است از این رو ایجاد استحکامات برای این قلعه لازم نبود اما در سمت شمال که پشته از ارتفاع کمتری برخوردار است بقایای دیوار عریض و محکم از سنگ لاشه با ملات و برج‌ های نیم استوانه موجود است.

در پای پشته سنگی حصارهای دیگری از قرون وسطی، عمود بر بستر رودخانه کشیده شده است. استحکام قلعه و نشانه‌ های ساختاری بنا از جمله پی خانه‌ هایی که مشهود است نیز این گمان را تقویت می کند که این قلعه ساسانی باشد. در سطح نیز سفال‌ های دوره اسلامی قرن ۶ و ۷ هجری قمری به چشم می خورد.

خارج قلعه در سمت شمال غربی روی پشته پست‌ تر، بقایایی از دیواره‌ ها و تراس بندی‌ ها دیده می‌ شود. این پشته از طریق پلکانی که از سنگ کوه تراشیده شده با اراضی مرتفع شمالی مرتبط بود.

آب انباری که به ارتفاع ۱٫۴۰ متر در کوه ساخته شده، تونل ۴۲ پله و راهرویی که آن را هم در دل کوه حفر کرده‌ اند، نشانه‌ های دیگری از اهمیت ویژه این قلعه و آب انبار آن است. منابع ذخیره آب که توسط تونل پله داری به پایین راه می‌ یابد تا حدودی به آب انباری که در زندان سلیمان وجود دارد شبیه است و نشانه دیگری از قدمت قلعه تا دوره مانایی است.

سنگ‌ های تراش خورده قمچقای دارای مشخصاتی نیست که بر مبنای آن بتوان زمان ساخت بنای قلعه را به دقت تعیین کرد، با این حال به احتمال زیاد می‌ توان آن را متعلق به دوره‌ های پیش از میلاد مسیح مثلاً دوره مانایی و ماد دانست که تا دوره های ساسانی و اسلامی نیز مورد استفاده بود.

همچنین بر اساس بررسی‌ های به عمل آمده توسط کارشناسانی چون دکتر رضا مرادی غیاث آبادی و دکتر محمود کردوانی، مشخص شده است که بنای اولیه این قلعه باشکوه به سده‌ های ۲۱ تا ۲۵ قبل از میلاد باز می‌گردد و این به این معنا است که قلعه قمچقای بیجار بیش از ۴۰۰۰ سال قدمت دارد. گواه این امر وجود کتیبه‌ ای در نزدیکی این قلعه است که به خطی نیمه تصویری (هیراتیک) نوشته شده است، و با توجه به این امر که اولین واضعان خط سومریان بوده‌اند، تصور می‌شود که قلعه و کتیبه قمچقای در اصل متعلق به سومریان بوده است.